Ðaminh Bùi Văn ÚY, sinh năm 1801 tại Tiên Môn, Thái Bình, Thầy Giảng, Dòng Ba Ða Minh, xử giảo ngày 19-12-1839 tại Cổ Mê dưới đời vua Minh Mạng, phong Chân Phúc ngày 27-5-1900 do Ðức Lêô XIII, kính ngày 19-12.

Thánh Ðôminicô Úy sinh quãng năm 1814 tại họ Tiền Môn, thuộc làng Kẻ Rèm, tỉnh Thái Bình. Thánh Úy rất ngay thật không biết quanh co nói dối. Ngài theo giúp Cha Tự coi Kẻ Riền một thời gian. Cha Tự rất quý mến Thầy Úy, nên luôn cho thầy đi theo ngài. Khi Cha Tự đổi ra Kẻ Mốt, Thầy Úy cũng đi với ngài. Ai ai cũng khen thầy có tính nết hiền lành chịu khó. Thầy một lòng trung thành với Cha Tự. Trong thời gian cấm đạo, thầy luôn ở bên cạnh cha để giúp đỡ cha. Khi làm hầm trú ẩn, thầy bắt người ta phải làm hầm hai tầng, thầy ở tầng gần cửa để nếu quan quân có đến bắt thì chúng sẽ bắt thầy trước và Cha Tự có thời giờ chạy thoát. Thầy thường nói với các giáo dân: "Nếu quan đến bắt tôi thay vì bắt cụ thì tôi bằng lòng chịu thay, tôi sẽ lặng yên để cứu cụ, tôi chỉ lo các sự khốn khó bổn đạo phải chịu về sau mà thôi".

Thầy Úy chỉ sợ nếu con chiên mất chủ chiên thì nguy hiểm cho họ, nên cố lòng bảo vệ Cha Tự. Tuy nhiên thánh ý Chúa nhiệm mầu đã không để thầy bị bắt thay cho cha, mà bị bắt cùng một lượt với cha. Lúc quan hạ lệnh đánh Cha Tự, Thầy Úy lại xin chịu đòn thay cho cha: "Thưa quan, cụ con không trốn, xin các quan đừng đánh người, có đánh thì xin đánh con".

Sau khi các quan bắt thầy bước qua ảnh tượng mà thầy không chịu, họ liền cho quân lính áp giải cả hai cha con về tỉnh Bắc Ninh. Bấy giờ, Thầy Úy quãng chừng 25 hay 26 tuổi. Vì tính thầy quá thật thà lại còn trẻ trung, nên Cha Tự hết lòng lo lắng không biết thầy có bền vững xưng đạo ra không. Do đó, để thử thầy Cha Tự bảo thầy: "Con có muốn sống thì cụ sẽ liệu nói cách nhẹ cho con được sống".

Thầy Úy hỏi lại cha xem cha sẽ nói thế nào. Cha Tự bảo rằng: "Cụ sẽ nói với các quan con là kẻ theo làm cơm cho cụ mà thôi".

Thầy Úy một mực xin Cha Tự cứ việc nói nặng cho thầy để thầy được chết với cha. Thấy Thầy Úy can đảm Cha Tự mừng lắm. Ngài nói với thầy: "Vậy cha sẽ nói con là thầy giảng đạo, như thế thì con sẽ được chết vì đạo".

Vừa nghe như vậy Thầy Úy mừng rỡ vội vàng quỳ xuống xin Cha Tự ban phép giải tội để chuẩn bị chịu chết vì đạo.

Thầy Úy được như lòng mong ước sẵn sàng chịu chết vì đạo Chúa. Lúc này, quan truyền cho lính bắt thầy đeo gông rất nặng, chân tay bị xiềng xích rồi đem ra tra khảo. Quan lớn dùng đủ mọi mánh khóe, nào những lời ngọt ngào dụ dỗ thầy bỏ đạo, nào để những hình cụ gớm ghê trước mặt để thầy khiếp sợ mà phải quá khóa. Tuy nhiên những hình khổ này vẫn không làm sờn lòng thầy giảng kiên trung của Chúa. Chẳng những thầy không chịu quá khóa mà còn dám đối đáp lại với quan: "Bẩm lạy quan lớn, quan có dám bước qua mặt vua không mà bảo tôi bước qua mặt Chúa tôi?"

Quan giận quá truyền đem chém, thầy lại hô lớn: "A! Các anh em ơi, tôi được chém đầu bây giờ!"

Một lần khác quan muốn dùng áp lực tinh thần để đe dọa thầy, quan nói: "Mày còn trẻ mà sao mày cứng đầu hơn thầy mày? Thầy mày đã bỏ đạo rồi, sao mày vẫn không chịu bỏ đạo?"

Thầy Úy đáp lại: "Tôi không tin rằng thầy tôi bỏ đạo. Mà dù thầy tôi có bỏ đạo tôi cũng không bỏ đạo".

Thấy thầy đối đáp xuôi xắn, lại còn trẻ, các quan ai cũng thương mến, muốn tìm đủ cách tha cho thầy. Một lần khác các quan lại điệu thầy ra tra khảo, lần này các quan ngon ngọt dụ dỗ thầy: "Thầy mày không chịu bỏ đạo đã đành, còn mày hãy còn trẻ đẹp, có tương lai, sao mày cứ nghe theo thầy mày hả? Thôi mày cứ bước qua câu rút đi thì ta tha về mà làm nghề thuốc kiếm ăn".

Thầy Úy cảm động về lòng thương của các quan nên từ tốn đáp lại: "Tâu lạy vua, lạy ba quan lớn, từ khi con còn ở trong lòng mẹ sinh ra thì con được nhiều ơn Thiên Chúa phù hộ cho con, bây giờ con đã lớn lên, con chẳng dám bỏ Chúa con. Nếu con cả lòng bước qua câu rút, thì con mất lòng Chúa con, lại phạm đến cha mẹ sinh ra con, vì đã dạy dỗ con và bảo ban con giữ đạo hẳn hoi cho đến chết, lại làm cực lòng cho thầy con nữa, vì đã nuôi nấng và dạy dỗ con bấy lâu nay, để cho con biết làm việc thờ phượng kính mến Chúa con, nên con chẳng dám làm sự ấy".

Quan lại bảo ngài: "Mày nói khéo lắm, song mày phải nghĩ, Chúa mày thì ở trên trời, mà ở đây chỉ có một mảnh gỗ thôi. Mày cứ việc bước qua".

Thầy Úy đáp lại: "Con xin quan lớn xét cho một lời thì con sẽ thưa, quả thật Chúa con ở trên trời, mà ở đây thật chỉ có một mảnh gỗ, song mảnh gỗ này là hình tượng Chúa con, thì con phải trọng kính. Thí dụ như cha mẹ con đã chết, mà linh hồn đã ở nơi khác rồi, ở dưới đất này chỉ còn xương thôi, nếu quan lớn truyền cho con đập xương cha mẹ con, có lẽ nào mà con dám làm thế. Con càng không dám vâng lời quan lớn bước qua câu rút, vì phạm đến Chúa đã dựng nên trời đất cùng mọi sự".

Quan lớn thất vọng vì không chiêu dụ được thầy, sau cùng tuyên bố nếu thầy không chịu thì sẽ bị chết. Thầy Úy chẳng sợ hãi, mà trái lại còn vui mừng thưa với quan: "Lạy quan lớn, con sẵn sàng chịu chết!"

Thầy lại bị đem vào ngục giam lại. Trong lao tù, thầy ăn chay hãm mình và xin gia nhập Dòng Ba Ða Minh. Thầy và Thầy Mậu cùng nhau dậy rất nhiều tù nhân ngoại giáo. Nhiều tù nhân được ơn ăn năn trở lại, chịu phép rửa và vui vẻ chịu án hình mà vua xử họ.

Sau nhiều lần khuyên dụ thầy bỏ đạo mà thầy vẫn không chịu, ngày 27-7-1838 quan đề nghị bản án xử tử ngài: "Chúng tôi vâng nghĩ đạo Gia Tô là tà đạo, chỉ dối dá làm cho người ta nhầm mà ngỡ là đạo thật. Ðạo này làm mất các thói tục nhà nước, coi rẻ mọi sự dữ và mọi tai vạ, nên chúng tôi thiết nghĩ không nên để. Năm thứ 13 vua đã cấm đạo này, song các tây dương đạo trưởng còn lẩn quất ở nơi giáo dân và dậy dỗ người ta, chia các nơi làm nhiều xứ, và sai nhiều tín đồ cùng giao nhiều sách cho họ đi giảng đạo ấy nhiều nơi. Nhiều kẻ trong thứ dân dốt nát phải chước dối dá mà theo đạo ấy, mà chúng nó ngỡ là đạo thật, cứ một ngày một vững vàng. Dù làm thế nào chúng nó cũng không chịu bỏ đạo ấy. Dù phạt thế nào chúng nó cũng chẳng chịu tố các tây dương đạo trưởng ra, cứ giấu giếm mãi, cho nên hóa ra chúng nó giữ đạo ấy một ngày một vững bền. Chúng tôi thiết nghĩ phải phạt những kẻ ấy thẳng tay và đe cách nặng, để cho chúng nó biết mà chừa. Vậy theo lề luật nhà nước đã cấm, những kẻ tin theo thì phải phạt 100 trượng, phát lưu 3,000 dặm. Nay chúng tôi đã bắt được tên đạo trưởng Nguyễn Văn Tự và một người chứa nó là Hoàng Lương Cảnh, chúng tôi xin phạt hai tên làm đầu này như lề luật ấy, là phải xử giảo. Còn những đầy tớ nó là tên Mậu, tên Úy cũng theo trọn án với thầy mình, và tên Ðệ, tên Vinh, tên Mới là những kẻ làm dịp cho nhiều người theo đạo ấy thì phạt như lề luật là 100 trượng, cùng phát lưu ở tỉnh Bình Ðịnh, đi làm việc nhà nước".

Khi vua nhận được sớ ấy, ông cho rằng những kẻ theo đạo Thiên Chúa còn tệ hại hơn những kẻ làm nghề phù thủy, nên truyền lệnh điều tra lại xem các đấng có bỏ đạo không, nếu không bỏ đạo thì phải xử giảo các ngài.

Ðược lệnh vua, các quan lại điệu thầy và các bạn ra để tra khảo lần nữa. Lần này các ngài cũng bị bắt phải bước qua các ảnh tượng, các ngài vẫn không chịu. Các quan lại truyền giam các đấng ấy vào ngục như trước.

Ngày 5-9-1838, Cha Tự và ông Cảnh bị trảm quyết. Ðợi hơn một năm sau, trải qua bao nhiêu lần khuyên dụ mà các ngài vẫn không thay dạ đổi lòng, bản án xử giảo các vị được vua phê chuẩn ngày 19-12-1839.

Ngày hành hình đến, Thầy Úy bị điệu đến pháp trường với bốn vị anh hùng tử đạo khác. Tại một nơi ngoài làng Cổ Mễ, thầy bị xử giảo. Dân Ðồng Tiến đến lấy xác thầy và an táng trong nhà thờ họ ấy. Sau lại chuyển xác ngài về trại Khánh Khê. Ðến thời bình, dân lại cải táng ngài về chôn tại nhà thờ họ Ðồng Tiến.

Đã đọc: 577