Phêrô Ðoàn Văn VÂN, sinh năm 1780 tại Kẻ Bói, Hà Nam, Thầy Giảng, xử trảm ngày 25-5-1857 tại Sơn Tây dưới đời vua Tự Ðức, phong Chân Phúc ngày 11-4-1909 do Ðức Piô X, kính ngày 25-5.

Giáo dân Bắc Việt mỗi khi muốn khen thầy giảng nào nhân đức họ thường nói: "Ông này nhân đức như ông Cai Vân". Khi về già, ngài phải chống gậy và móm răng nên giáo dân Bầu Nọ còn gọi ngài là ông già móm Vân.

Thầy Ðào Văn Vân sinh năm 1780 tại làng Kẻ Cói, xứ Kẻ Sông, tỉnh Hà Nam. Khi còn bé ngài ở với Cha Thi và học chữ Nho rồi vào trường Latinh, đến năm 25 tuổi được làm thầy giảng. Các nhân chứng không biết trong thời kỳ này ngài ở những đâu, chỉ biết những năm cuối cùng ngài giúp Cha Lý và làm thầy cai ở Bầu Nọ.

Từ khi làm thầy cai ở xứ Bầu Nọ, cha xứ thường đi vắng làm phúc, trao toàn quyền cho thầy coi sóc các thầy giáo và mười tám chú học trò. Những người cùng ở với Thầy Vân quả quyết rằng thầy rất đạo đức, hiền lành, siêng năng làm việc dù đã có tuổi. Bổn đạo khi thấy thầy già ngoài 70 tuổi còn ra ngoài đồng thì can, nhưng thầy nói: "Bổn đạo vất vả chân lấm tay bùn, dầm sương giãi nắng, gồng gánh xa xôi, ta làm một chút gọi là đỡ cho họ". Vì thế mọi người còn khen lòng bác ái thương người của thầy. Thấy ai khốn khó Thầy Vân đem tiền của đến tận nhà họ để giúp. Ngoài ra Thầy Vân năng đi thăm kẻ liệt, khuyên bảo và đọc sách giúp họ. Các ngày lễ cả, thầy xuống cắt nghĩa giáo lý cho các bà dòng. Trong tuần đại phúc thầy dậy dỗ các học trò nam nữ.

Thầy làm cai cho đến năm 76 tuổi vì lẫn cẫn mới thôi việc và lưng đã khòm phải chống gậy. Như hoa trái chín tới, Thiên Chúa thưởng công bằng triều thiên tử đạo. Lý trưởng làng Bầu Nọ tên là Tương, ngoại đạo, hùa với một người Công Giáo tên Hướng ăn gian thuế của dân rồi không có tiền trả lại. Quen thói, những người này đến nhà xứ nói khó với Thầy Vân, nhưng Thầy Vân muốn cho họ bài học để sửa trị thói xấu nên từ chối không giúp đỡ. Ðến tháng 11 bọn này tính kế nộp nhà đạo để lãnh thưởng, đã lên báo cho quan phủ Lâm Thao rằng tại Bầu Nọ có đạo trưởng và đạo quán. Quan liền cho binh lính tới vây. Mới tới Vĩnh Mộ quan nghe nói có một tướng tên Hán, người Công Giáo ở Hà Nội mới về nên ngại không đi nữa, chỉ bảo hai tên Tương và Hướng mang đầy tớ đi mà đánh, lấy trộm kho thóc. Tướng Hán biết được liền cho đánh trống dân làng đến nhà xứ Bầu Nọ để bảo vệ. Các thầy và các chú đã chạy trốn, nhân dân không bắt được hai tên phản nghịch nhưng lấy lại được các đồ đạc.

Thầy Vân trốn được ba ngày thì nghĩ đến trách nhiệm cha xứ giao, mới có náo động đã sợ hãi bỏ chạy thì nghĩ ngợi, liền trở về xem sao. Mới về tới làng Tiên Cát Thầy Vân gặp mặt lý Tương và tên Hướng liền bị bắt trói đem nộp cho quan phủ. Ðược tin, dân chúng cử ba vị quí chức lên lo liệu, đồng thời ở nhà rỡ nhà thờ và nhà dòng để tránh quan quân xâm phạm. Ba vị quí chức lên lo liệu ở phủ lại bị bắt giam và phải chuộc mười lạng bạc. Hai tên tố giác khai với quan rằng Thầy Vân là đạo trưởng. Phần Thầy Vân bị bắt với một chú bé mới có 12 tuổi tên Thịnh, sợ chú phải khổ nên thầy dậy chú khai rằng: "Tôi theo thầy, thầy đi đâu tôi đi đấy không biết nơi nào mà khai".

Mấy ngày sau khi bị bắt, quan cho đem Thầy Vân ra hỏi cung. Thầy Vân thưa: "Bẩm quan lớn, tôi đã bỏ thế gian từ thuở nhỏ nên không rõ quê quán, nghe nói đâu ở gần Lý Nhân phủ, còn những nơi đã đi thì tôi nay ở chỗ này mai ở chỗ khác khắp cả tỉnh Sơn Tây. Với lại từ khi cấm đạo, ai có lòng mời thì tôi đến".

Quan lại hỏi đến các đạo trưởng, Thầy Vân thưa: "Chúng tôi không được biết các ngài ở đâu, còn tôi không phải là đạo trưởng mà chỉ là người giúp việc".

Quan không tin, cho rằng đi tu tới 77 tuổi mà không được làm đạo trưởng, Thầy Vân cứ thành thật thưa: "Quan lớn thương gọi tôi là đạo trưởng là do lòng tốt của quan, còn tôi không dám nhận vì không phải".

Quan lại khuyên ngài: "Thôi ông đã già khụ khị rồi, đừng gan liều khổ, chối đạo đi tôi cho về".

- "Bẩm quan, chúng tôi thờ phượng Ðức Chúa Trời và thánh giá là hình tượng Ngài, chúng tôi không khi nào dám đạp, sống chết chúng tôi cũng không bỏ đạo".

Các quan cứ ép Thầy Vân nhận là đạo trưởng để họ có tiếng với triều đình, nhưng thầy nói thật không dám nhận điều không có. Thầy Vân bị giam ở phủ Lâm Thao bốn tháng rồi bị các quan làm án là đạo trưởng và giải về tỉnh Sơn Tây. Trong thời gian bị giam ở đây, bổn đạo sợ không dám đến thăm, chỉ có Cha Liêm lén đến giải tội và một người giáo dân là ông Giáp mang Mình Thánh Chúa đến cho thầy.

Bản án của thầy như sau: "Chúng tôi đã theo lề luật mà tra hỏi tên tù này. Nó tiêu xưng rằng quê quán nó ở Do Hai, tỉnh Hà Nội, tên là Ðào Văn Vân. Cha mẹ chết sớm, vợ con không có. Có đạo trưởng nhận nuôi và dậy chữ nghĩa cùng nghề làm thuốc. Nó đi khắp hang cùng ngõ hẻm, trên rừng dưới sông, để bán thuốc kiếm ăn và đồng thời truyền bá đạo Giatô. Bị bắt nó không nhận là làm đạo trưởng mà chỉ làm thầy. Nhưng nhiều lần chúng tôi bắt ép đạp ảnh chối đạo nó nhất định không nghe và còn nói là muốn chết hơn là bỏ đạo tà theo lệnh Vua. Thật là cố chấp, đúng là đạo trưởng chứ không sai. Sau nó không dám chối nữa. Vậy chúng tôi xét phải theo luật pháp mà kết tội xử chém ngoài đồng".

Quan đầu tỉnh Sơn Tây tin theo lời quan phủ, phê vào đơn và đệ trình về triều đình. Trong hai tháng trời chờ đợi ở nhà giam Sơn Tây, Thầy Vân được Sơ Ân và một chị trẻ tên là Hợp đi lạc quyên giúp đỡ ngài, vì Cha Lý không có gì để giúp. Số tiền quyên góp được giao cho ông cai Vải để lo cơm nước. Tới ngày 25-5-1857 án của triều đình về tới tỉnh với lệnh: "Tên phạm Ðào Văn Vân là đạo trưởng Giatô. Nó quyết chí thà chết hơn là chối đạo. Ðúng là một tên cố chấp, án nó phải thi hành ngay không được khoan giãn. Vậy tên Ðào Văn Vân phải chém ngay, không cần chờ lệnh nào khác". Sáng hôm đó 50 người lính mặc áo giáp cầm giáo theo lệnh quan giám sát ngồi trên voi, áp giải Thầy Vân ra pháp trường thọ hình. Họ ra khỏi thành ở cửa Tây và đi về phía chợ Nghệ. Thầy Vân hiên ngang đi với nét mặt tươi vui nhưng vì già lão không đi nhanh được nên bị hai tên lính cầm đầu gông đẩy đi, và một tên khác buộc giây vào cổ mà lôi. Tới cánh đồng đám lính dừng lại làm thành vòng tròn vây Thầy Vân ở giữa. Giáo dân tên Thông mua một tấm chiếu trải xuống đất cho thầy quì. Lính đao phủ hối hả tháo gông, cột tay thầy ra đàng sau vào cọc. Thầy Vân ngẩng mặt nói: "Tôi đã ngót 80 tuổi đầu, tôi không sợ chết mà trốn đâu. Các quan chém đầu tôi xin chịu, chỉ xin các anh thư thả cho tôi một chốc để cầu nguyện".

Sau một lúc người chiến sĩ đức tin ra hiệu đã sẵn sàng. Lính đao phủ nhảy múa rồi chém vào cổ, nhưng hắn vụng về phải chém tới nhát thứ ba mới đứt. Hắn tung đầu lên thật cao cho quan xem thấy rồi để mặc đầu rơi xuống đất, và nhập hàng với lính đi về tỉnh. Mấy người có đạo cùng với bà Ân lấy vải thấm máu và bó xác lại chôn ngay tại pháp trường, có chôn một tảng đá để làm dấu. Sau này hai ông Tam và Mão bốc hài cốt đem về chôn tại nhà mình cho đến khi bình yên thì chôn ở trong nhà thờ của họ.

Tên lý Tương ra tay bắt Thầy Vân sau này bị quan đầu tỉnh chém ở bờ sông vì tội theo giặc, còn chính quan phủ Lâm Thao làm án tử cho Thầy Vân thì được thăng chức tổng đốc Hưng Yên, nhưng rồi năm 1873 không giữ được thành phải bắt giam và đầy ở Bạch Bát. Ông quan này thú nhận rằng vì mình làm án bất công cho người vô tội mà phải trừng phạt như vậy.

Đã đọc: 718