Matthêu Nguyễn Văn ÐẮC (Phượng), sinh tại Kẻ Lai, Trùm họ, xử trảm ngày 26-5-1861 tại Ðồng Hới dưới đời vua Tự Ðức, phong Chân Phúc ngày 11-4-1909 do Ðức Piô X, kính ngày 26-5.

Năm 1862 Ðức Cha Sohier coi sóc địa phận Huế đã thuật lại lời cuối cùng của ông Phượng nói với hai người con trai và người con gái đi tu như sau: "Chúng con hãy vui lòng, số phận của cha như vậy là phúc lắm. Các con đừng khóc, đừng buồn phiền. Hãy yêu thương giúp đỡ lẫn nhau". Khi không thấy người con trai út là Thắng, ông lo âu hỏi thăm thì được biết con đã trốn ra Bắc Việt.

Phúc tử đạo là một phần thưởng cho những hoạt động tông đồ của ngài như là một thầy giảng trong họ đạo Sáo Bùn với trọng trách rửa tội cho các trẻ sơ sinh, dậy giáo lý cho các trẻ em, thăm viếng bệnh nhân và nhất là tiếp rước các cha các thầy về làm phúc, điều này là một nguy hiểm liều mạng trong thời cấm đạo. Ngoài ra ông Phượng còn là người có chí lập thân khi cha mẹ chết lúc mới 12 tuổi, và là người cha gương mẫu, không tái giá khi vợ chết lúc 50 tuổi, và không gả con cho những người ngoại giáo.

Ngài có ba tên, tên Kế là tên chính thức, tên Ðắc là tên cha mẹ đặt cho và tên Phượng là tên người con gái đầu lòng. Ngài sinh năm 1801 tại Kẻ Lây, cũng gọi là Lý Nhơn thuộc tỉnh Quảng Bình. Cha là cai đội Nguyễn Văn Bường. Gia đình có năm người, ba trai và hai gái. Mồ côi cha mẹ lúc 12 tuổi, cậu Ðắc đi học thuốc với một người ngoại tên là Nhu nhưng ba năm sau gặp Cha Ðiểm được ngài nhận nuôi bẩy năm, và giúp ông lập gia đình với bà Agnes, con ông đội Khiêm ở Sáo Bùn. Lập gia đình rồi ông về ở đó luôn. Hai ông bà sinh được tám người con. Ban đầu làm nghề thuốc nhưng không được khá giả nên đổi sang nghề buôn bán và được dư giả.

Ðầu năm 1861 Cha Hoan về làm phúc cho họ Sáo Bùn, ông Phượng lo chỗ ăn ở cho ngài. Ngày 2-1 Cha Hoan bị bắt, và vì có người tố cáo nên ông cũng bị bắt, năm ấy ông được 60 tuổi.

Sáng 3-1, quan tới nhà ông Phượng hỏi: "Cha Hoan ở đâu?"

- "Cha không có ở đây".

- "Ông nói rất khôn ngoan. Ông cha không có ở đây vì ông cha đã bị bắt đưa về tỉnh, nhưng ông có tội tiếp rước ổng".

Ông Phượng chối nhưng quan tiếp tục tra hỏi nên ông đành trả lời: "Cha ở trong một nhà cuối làng".

Thế là quan bắt và đánh ông 40 roi. Quan hỏi thêm: "Ông cha đến đây để làm gì?"

Ông Phượng giữ im lặng. Trong lúc này quân lính lục lọi nhà cửa lấy đồ đạc và tìm nơi chôn giấu vàng bạc. Họ bắt được nhiều đồ đạo và bắt đứa nhỏ nhất là Thắng để hỏi nơi giấu bạc, nhưng chú bé can trường không nói một câu. Lính lại đánh ông Phượng 80 roi nữa và đào bới những nơi hồ nghi và tìm được 20 nén bạc. Sau khi lấy của, quan giải ông về Ðồng Hới. Ông bị các quan tra hỏi và ép chối đạo bốn lần. Lần thứ nhất ông bị đánh 30 roi. Lần sau quan bắt ông nhận là đã chứa chấp Cha Hoan, ông cũng không nhận vì không biết Cha Hoan đã khai như thế nào. Ông bị giam riêng biệt không có dịp gặp Cha Hoan. Các quan chưa đủ lời khai để làm án nên tra hỏi thêm thì ông Phượng trả lời: "Các ông cứ hỏi Cha Hoan".

Quan dọa nạt sẽ bắt các con của ông để đánh đập. Vì thế trước mặt quan cùng với Cha Hoan và các giáo dân khác, ông Phượng được sự đồng ý của Cha Hoan nên đã khai là khi Cha Hoan đến ông đã nuôi nấng ngài. Vì thế hai cha con được phúc tử đạo với nhau.

Trong thời gian giam tù có một tên thơ ký là Hằng đã năn nỉ ông Phượng gả cô Thu, con gái của ông đang tu tại dòng Mến Thánh Giá, cho hắn thì sẽ thoát chết. Ông Phượng đã trả lời: "Chết thì chết, tôi không bao giờ gả con cho người ngoại giáo".

Trong tù ông thường ăn chay, chia bữa ăn thành ba bữa, ông chỉ ăn một còn hai bữa đem cho người khác. Sau này chính ông nấu cơm và tìm các thứ lá cây gần nhà tù để ăn. Ông nói với các con thức ăn chỉ cần sống qua ngày chờ ngày chết, nào có quan trọng gì. Ông mặc quần áo rách rưới và có ai tò mò hỏi lý do thì ông nói mặc như thế để đền tội của ông.

Một lần ông được lén về thăm nhà ban đêm, ông khuyên nhủ các con: "Dù sự gì xẩy đến hay cha phải tử hình, đó là điều cha hằng mong ước, được tử đạo đổ máu ra vì Chúa Giêsu Kitô. Chúng con hãy cầu nguyện cho chạ Hãy yêu mến nhau. Dù gặp sự dữ thế nào chúng con đừng yếu lòng chối Chúa".

Ngày 26-5 là ngày các quan định xử tử ngài nhưng ngài vẫn không hay biết, sáng sớm còn dậy nấu cơm. Ðức Cha Sohier thuật lại: "Ban sáng một đội lính đến nhà giam gọi Cha Hoan và ông Phượng. Chính ông Phượng không biết gì vì bị giam riêng và không có ai báo trước. Thực ra chiều hôm trước, một thầy Bốn, có trách nhiệm lo lắng cho các người anh hùng đức tin bị giam giữ, đã sai một người báo cho ông Phượng nhưng người này không có cách nào đến gần. Ông Phượng rất lấy làm vui mừng vì được gọi đi chịu chết vì ông đã chuẩn bị từ lâu. Trong tù ông không bao giờ than phiền. Ông thường biểu lộ ước ao được đổ máu ra vì đức tin. Khi người ta bảo ông bị đi đầy thì ông buồn vì không được cùng xưng đạo với Cha Hoan. Vì thế sáng hôm đó khi ông Phượng được kêu đi xử với Cha Hoan ông mừng rỡ hân hoan. Các ngài bước đi vui vẻ. Ông Phượng bước đi nghiêm trang, cúi mặt không nhìn ai để cầm trí cầu nguyện. Những người đứng chung quanh thì thầm: ‘Ông này muốn chết lắm nên khi đi xử sốt sắng không chịu nhìn mặt ai’."

Tới nơi xử, ông xin chịu xử quì như Cha Hoan và từ giã con cái trước khi cầu nguyện và đưa cổ ra cho lý hình chém. Lý hình chém một phát thì đầu rơi xuống ngay. Xác ngài được bọc lại chôn ở Mỹ Hương và khi làm hồ sơ phong Á Thánh, xác ngài được đưa về nhà trường Phú Xuân.

Bản án viết trên gỗ ghi như sau: "Năm Tự Ðức thứ 14, ngày 17-4. Tên Nguyễn Văn Ðắc, tự Phượng, là người theo đạo Kitô và chứa chấp đạo trưởng Hoan, tội đáng chém".

Đã đọc: 708