Gioan Ðoàn Trinh HOAN, sinh năm 1798 tại Kim Long, Thừa Thiên, Linh Mục, xử trảm ngày 26-5-1861 tại Ðồng Hới dưới đời vua Tự Ðức, phong Chân Phúc ngày 11-4-1909 do Ðức Piô X, kính ngày 26-5.

Suốt trong 17 năm làm linh mục Cha Hoan đã xây dựng giáo hội tại địa phận Huế. Ngoài việc coi sóc họ Kẻ Sen, Bãi Trời và Thừa Thiên, cha còn gầy dựng 11 linh mục nghĩa tử và bao nhiêu linh mục trẻ học tập với ngài. Ðức Cha Cuénot Thể khi sai Cha Trương Văn Thơ mới chịu chức về giúp Cha Hoan, đức cha nói: "Cha cứ yên tâm vì tôi biết Cha Hoan từng trải sẽ giúp cha biết cách làm việc tông đồ".

Trong suốt 25 năm bắt đạo cha đã lèo lái giúp đỡ giáo dân trong cơn sóng gió.

Cha Gioan Hoan sinh trưởng trong một gia đình đạo đức và được ông Bartôlômêô Sương và bà Isave Diêm giáo dục đức tin vững mạnh. Ngài sinh năm 1798 tại họ Kim Long, huyện Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên, là con thứ tư trong gia đình, ba trai hai gái. Hai người con gái đều đi tu trong dòng Mến Thánh Giá. Hai ông Cung và Chiên đều bị gông cùm vì đức tin và chết rũ tù. Cha thánh Hoan khi còn nhỏ ở với cha cậu tên là Kiệt để học tập nhân đức và chữ nghĩa. Sau đó cậu Hoan được bề trên gửi đi học ở chủng viện Penang. Mãn tràng, Thầy Hoan theo giúp Ðức Cha Taberd và được Ðức Cha Cuénot phong chức linh mục năm 1836 giữa cơn bắt đạo dữ tợn của Minh Mệnh.

Cha Hoan lần lượt được cử coi sóc họ Kẻ Sen ở Quảng Bình, rồi họ Bãi Trời tỉnh Quảng Trị, và khi tình thế khó khăn, đức cha kêu ngài về coi giáo dân ở Thừa Thiên. Bị tố giác với quan, cha phải ra Quảng Trị, và Mỹ Hương, tỉnh Quảng Bình, là nơi cuối cùng khi ngài bị bắt.

Tuy dù ngài có tính nóng nhưng ngài đã hết sức kìm hãm bằng cách ăn mặc khó nghèo, của ăn thanh đạm và hay thương người. Trước hết ngài lo lắng cho giáo dân được lòng đạo đức nên siêng năng giảng dậy và ban các bí tích, nhất là thăm viếng kẻ liệt và người khô khan. Có một lần họ Kẻ Sen bắt được một tên chuyên nghề ăn cắp, mọi người muốn xử tử nhưng họ kính nể cha bổn sở nên hỏi ý ngài. Sau khi nghe mọi người buộc tội tên trộm cắp, Cha Hoan lẳng lặng đến bên anh ta, khuyên can và cởi trói khiến mọi người hiểu bài học cha muốn dậy mọi người phải thi hành lời Chúa dậy trong Phúc Âm tha thứ cho kẻ thù.

Ðầu tháng Giêng năm 1861, Cha Hoan đến họ Sáo Bùn (Mỹ Hội) để sửa soạn giúp giáo dân dự lễ Ba Vua thì có người ngoại đạo biết được và tố giác với quan. Chính Ðức Cha Sohier Bình kể lại việc ngài bị bắt như sau:

Ngày 2-1-1861, một số người lương tố cáo với quan án tại Ðồng Hới là có đạo trưởng trong vùng. Lập tức quan cho lệnh lính ngăn chận các ngả đường, và chiều xế chính quan án mang một đạo quân đến bao vây cả làng. Giáo dân hay tin trước kịp đưa Cha Hoan lên thuyền chèo đi trốn. Trên sông thuyền Cha Hoan gặp thuyền lính rượt theo. Giáo dân đưa cha lên bờ trốn vào đống rạ, rồi thuyền chèo tiếp đánh lừa bọn lính. Ðêm hôm ấy tình cờ hay là thánh ý Chúa định, cũng có một tên lính đứng canh ở đống rạ nơi Cha Hoan núp. Nghe động tĩnh, tên lính hô: "Ai đó, xuống ngay nếu không tôi đâm giáo chết".

Cha Hoan biết không còn cách nào nên tự xưng mình là linh mục và thong thả bước ra chịu bắt.

Vẫn theo bài tường thuật của Ðức Cha Sohier, quan hỏi: "Ông có phải là linh mục không?"

- "Vâng tôi là linh mục".
- "Tên tuổi của ông là gì, và gia đình ông ở đâu, đã đến đây từ bao lâu?"
- "Tôi tên là Hoan, cha mẹ chết sớm. Tôi mới tới đây được hai ngày".

Quan ra lệnh đóng gông thật nặng và canh giữ nghiêm ngặt. Sáng sớm hôm sau các bà lớn đến xem mặt vị cố đạo và dụ dỗ: "Này ông hãy đạp thánh giá đi rồi các quan sẽ trả tự do cho".

Cha Hoan dõng dạc nói: "Tôi không ngừng khuyên nhủ tín hữu Kitô phải ghê sợ tội phạm này, lẽ nào bây giờ chính tôi lại dám phạm".

Ðến lượt quan lớn ra lệnh mang cha tới vừa đe dọa vừa nguyền rủa và sai giam vào ngục. Ðêm hôm sau cha bị đeo gông và cùm chân nhưng một ít lâu người lính tháo gông cho cha.

Phiên xử cha xảy ra hôm 4-1 có mặt ba quan lớn. Cùng bị xử với cha có chín giáo dân. Sau khi quan luôn hồi hỏi các câu hỏi, cha lần lượt đáp: "Tôi tên là Hoan, 64 tuổi, sinh tại Thừa Thiên. Trong thuở thiếu thời tôi theo Ðức Cha Taberd và giúp ngài dịch các sách ở kinh đô. Sau đó tôi theo ngài xuống miền Nam nhiều năm và được chịu chức linh mục. Tôi đến địa phương này mới có hai ngày ở trong một nhà bỏ hoang. Tới bữa ăn có mấy em bé mang thức ăn tới tôi cũng không hỏi ai ra lệnh cho chúng mang tới cũng như tên của chúng, vì tôi không có thói quen hỏi tên người cho tôi ăn uống".

Các quan biết là cha muốn che giấu không khai tên các giáo dân, nên ra lệnh trói chân tay vào cọc nằm sấp xuống chịu đòn. Nhưng Cha Hoan vẫn không nói một lời nào thêm. Sau đó các quan hỏi đến Mateo Phượng là người đã tiếp đón Cha Hoan theo lời tố giác của người lương, và bị bắt ngày 2-1.

Mấy ngày sau các quan lại họp để tra hỏi thêm. Cha Hoan bị bắt nằm xuống đất, chân tay trói vào cọc để chịu kìm kẹp, nhưng quan tuần trông thấy động lòng không ra lệnh cho lý hình. Dù vậy nằm căng như thế ngài cũng đau đớn dữ dằn, và sau năm tiếng đồng hồ dưới ánh nắng mặt trời chói chang, cha khô cổ không còn nói được nữa.

Cuối tháng ba các quan muốn viết bản án nên đem các tù nhân ra tra hỏi lần cuối. Quan nói với ông Phượng: "Nếu ngươi không nhận là đã nuôi nấng Cha Hoan, chúng ta sẽ tra tấn con cái của ngươi".

Cha Hoan nói với ông Phượng nhận là đã nuôi Cha Hoan. Thế là Cha Hoan và ông Phượng bị kết án tử hình, tịch thu tài sản, còn những người khác phải lưu đầy là ông Biện, Thầy Huệ, ông Quế và bà Ban. Bốn người khác can vào vụ này còn trốn thoát sẽ bị kết án khi bắt được.

Trong nhà tù Ðồng Hới, Cha Hoan gặp lại nhiều giáo dân bị bắt, ngài an ủi và giúp họ can đảm. Ngài cũng được lòng lính canh cảm phục để cho giáo dân đến thăm viếng. Ðức Cha Sohier viết rằng ngài nhiều lần sai linh mục đến để giải tội và mang Mình Thánh Chúa cho Cha Hoan và các bạn tù. Trên hết Cha Hoan vui mừng vì được chịu khổ vì đạo và ước ao chóng đến ngày được đổ máu ra làm chứng cho đức tin.

Ngày 25-5, khi hay tin vua đã phê án, Cha Hoan đi từ giã các tù nhân và khuyên nhủ họ: "Giờ cuối cùng của cha không còn xa, nhưng phần các con, còn phải ở lại thế trần này, các con hãy cầu nguyện cho cha để cha được làm trọn thánh ý Chúa".

Khi người ta đưa tin loan báo án của cha đã về tới, cha kêu lên: "Con xin tạ ơn Chúa vì đã cho con biết giờ được đổ máu ra làm vinh danh Chúa".

Thoạt đầu mới nghe tin hành quyết, cha tự nhiên cảm thấy run sợ, nhưng ngay sau đó, cha thấy niềm vui tràn ngập. Ngài trối trăn: "Anh em chôn xác cha đâu tùy ý, đừng làm đám ma to lớn. Cha cám ơn Chúa vì mọi việc đã hoàn tất".

Chiều hôm ấy cha vẫn còn giải tội và khuyên bảo nhiều người, tới hai giờ đêm mới đi nghỉ. Mới 4 giờ sáng cha đã thức dậy để cầu nguyện và giải tội cho một số người khác. Tất cả tù nhân đến trước mặt từ biệt. Cha nói: "Anh em yêu quí, hãy tỉnh thức và cầu nguyện để tôi có thể tiến bước theo chân Chúa cho đến cùng. Tôi xin mượn lời Thánh Phaolô để nói với anh em: Các anh em hãy bắt chước tôi như tôi đã bắt chước Chúa Kitô. Ðến lượt anh em cũng hãy theo gương Chúa Kitô".

Sáng 26-5, vẫn theo bài tường thuật của Ðức Cha Sohier năm 1862 và lời khai của Cha Trương Văn Quang, lúc ấy là chú theo giúp Cha Hoan, thì cai đội Máy đến nhà tù đem Cha Hoan ra, đồng thời cũng kêu ông Phượng bị giam ở phòng khác và không hay biết gì về việc mình phải xử.

Ông cai đội cầm bản án viết trên gỗ như sau: "Tự Ðức năm thứ 14, ngày 17-4, tên Hoan là linh mục, dậy đạo và lừa dối nhiều người, luận phải xử chém lập tức". Ông cai đặt gông lên cổ Cha Hoan và bốn tên lính cầm giáo áp tải và 40 tên lính hộ tống đi ra cửa thành. Cha Hoan mặt rạng rỡ vui tươi.

Ðến cửa thành quan cho dừng lại và theo thói quen sai lính mang thức ăn cho người tử tù. Cha Hoan không dùng gì và đoàn quân lại tiếp tục đi đến pháp trường, là cánh đồng trống ở ngoài thành gần làng Phú Ninh. Tới nơi, giáo dân trải chiếu để cha quì lên trên. Cha Hoan làm dấu thánh giá và quì gối xuống để cho lý hình tháo gông, nhưng thay vì chờ thợ rèn, lính lấy tay bẻ gông làm sây sứt cổ và đau đớn cho cha khiến cha té nhào. Sau đó lính cởi áo tù nhân và lột bỏ áo Ðức Bà Camêlô, nhưng ngài xin họ để nguyên. Quan giám sát hỏi cha muốn quì chịu xử hay cột vào cọc, ngài xin quì. Sau hồi lâu cầu nguyện mắt hướng về trời, cha nói với lý hình, tôi đã sẵn sàng. Lý hình nhảy múa chờ trống lệnh để chém xuống. Nhát đao thứ nhất chém trúng vai khiến Cha Hoan té ngửa, tên lính túm tóc cha ngồi lên và chém nhát thứ hai vào má, tiếp theo hai nhát nữa, sau cùng chém trúng cổ cho đứt, đầu văng ra xa khoảng năm bước.

Giáo dân được phép vào thấm máu và tẩm liệm đem xác cha an táng trọng thể tại nghĩa địa của các nữ tu ở Mỹ Hương. Ðức Cha Sohier kết thúc bài tường thuật cho biết rằng quan án Nguyễn Văn Tùng sau đó bị bắt và bị kết án, quan tuần Ung và quan bộ Ta cũng bị giáng chức và giam tù. Tính cho tới ngày 22-8-1861 trước khi có lệnh phân sáp tại nhà tù ở Huế có 98 anh hùng xưng đạo, tại Quảng Trị 24, và Quảng Bình 41 người.

Đã đọc: 908