Clêmentê Ignaxiô DELGADO Y, sinh năm 1761 tại Villa Felice, Tây Ban Nha, Giám Mục, Dòng Ða Minh, chết rũ tù ngày 12-7-1838 tại Nam Ðịnh dưới đời vua Minh Mạng, phong Chân Phúc ngày 27-5-1900 do Ðức Lêô XIII, kính ngày 12-7.

Ðức Cha Inhaxiô Clement Delgado sinh trong một gia đình đạo đức tại tỉnh Saragossa, Tây Ban Nha, ngày 23-11-1762. Năm 19 tuổi, cậu Delgado xin vào tu trong dòng Ða Minh tại tu viện Calatayud. Lòng nhiệt thành và sốt sắng đã thúc đẩy ngài làm đơn xin đi truyền giáo tại Á Ðông, trong tỉnh dòng Rất Thánh Mân Côi ở Phi Luật Tân. Ngày 19-9-1785, Thầy Delgado được lệnh sang Phi Luật Tân. Một năm sau thì tới Manila, thủ phủ nước này. Tại đây thầy được chịu chức linh mục và nhận bài sai sang truyền đạo ở Bắc Việt. Ngày 28-10-1792, ngài tới địa phận Ðông do các cha dòng Ða Minh coi sóc. Sau thời gian học tiếng Việt, Cha Delgado lấy tên Việt là Y và làm bề trên chủng viện. Ðến năm 1794, cha được bầu làm bề trên các cha Ða Minh tại đây. Dưới thời Vua Cảnh Thịnh cấm đạo, cha gửi thư cho các linh mục dạy phải ẩn mình đi và khuyên mọi người ăn chay cầu nguyện để Thiên Chúa cho cơn bắt đạo chóng chấm dứt. Ngày 11-2-1794, cha được Ðức Thánh Cha chỉ định làm Ðức Cha Phó với quyền kế vị, và ngày 20-9 thì được tấn phong. Cơn bắt đạo lại nổi nên, Ðức Cha Chính Alonso (Phê) qua đời ngày 2-2-1799 trên đường lẩn trốn.

Từ khi Vua Gia Long cai trị nước Việt, đạo Công Giáo được tự do, Ðức Cha Y sốt sắng đi thăm viếng các họ đạo, sửa sai các tệ trạng do bắt đạo gây ra, đồng thời tổ chức lại công việc truyền giáo, nhất là việc đào tạo thầy giảng và chủng sinh. Năm 1816, bộ truyền giáo viết thư khen ngợi Ðức Cha và địa phận như sau: "Chúng tôi rất vui mừng được biết rằng địa sở truyền giáo được bình yên và các tông đồ Phúc Âm hăng say vun trồng vườn nho của Chúa, gặt hái được nhiều thành công. Các chủng sinh mỗi ngày thêm đông, lại trổi vượt về đức hạnh và học vấn khiến chúng tôi đặt hết tin tưởng vào hoï". Sau khi cám ơn Chúa, các Hồng Y đồng lòng ca ngợi đức cha và các thừa sai về lòng nhiệt thành truyền bá đức tin Công Giáo. Các ngài khuyến khích đức cha và các người cộng sự tiếp tục làm vinh danh Chúa cho đến hơi thở cuối cùng.

Ðức Cha Delgado còn có công lớn là làm án phong Chân Phước cho hai vị tử đạo dòng Ða Minh là Cha Giaxinhta Castaneda Gia và Vinh Sơn Liêm tử đạo năm 1773. Án được đệ trình về Roma ngày 19-8-1818. Trong thời kỳ tự do truyền đạo dưới thời vua Gia Long, số tín hữu Công Giáo tại địa phận Ðông lên tới 150,000 người. Từ năm 1825, Vua Minh Mệnh ra lệnh cấm các thừa sai mới vào trong nước và tập trung các thừa sai về kinh đô Huế mở đầu trang sử đẫm máu của giáo hội Việt Nam. Ðó là mưu lược của vua để khéo léo cầm tù các cha, vì thế các cha bắt đầu ẩn trốn. Ðức Cha Y phải đổi tên là Trùm Cả. Tổng đốc Nam Ðịnh là Trịnh Quang Khanh bị khiển trách vì đã không tận lực bắt đạo. Ông liền cho lính đi dò thám khắp nơi. Ngày 28-4, chẳng may dân làng An Liêm bắt được người đưa thư với các lá thư của Cha Viên gửi cho hai đức cha, cha chính và ba cha khác thì nộp cho quan tổng đốc. Trịnh Quang Khanh tưởng là báo về kinh sẽ được khen, nhưng Vua Minh Mệnh tức giận vì còn nhiều linh mục lén lút, mới truất chức ông và sai người khác là Lê Văn Ðức về làm tổng đốc để tận diệt đạo. Ðể chuộc tội, Trịnh Quang Khanh được lệnh trong một tháng phải bắt hết các đạo trưởng. Với 6,000 binh lính, ông sai đi khắp làng để lùng xét. Giáo dân sợ hãi không ai dám để các thừa sai trong nhà. Khi ấy Ðức Cha Delgado đến ẩn trong một hầm trú đã đào sẵn ở Kiên Lao thì có một gia đình Công Giáo, nhưng lại là một Giuđa đã ngầm báo cho quan võ Lê Ngọc Thể đến bắt. Ngày 29-5, một đội lính ập đến bắt ngài, giáo dân khiêng ngài đi lối sau. Nhưng vì quân lính rượt theo sau nên họ đã phải để ngài ở giữa đường. Quan bắt ngài đưa về nhà hội của làng để tra vấn. Quan hỏi: - "Ông ở những đâu từ khi có lệnh hoàng đế truyền bắt tất cả các người Âu Châu?"

Ðức Cha trả lời: "Từ khi có lệnh cấm đạo Thiên Chúa, tôi phải ẩn trốn, nay đây mai đó, mỗi nơi một ít ngày. Tôi không bao giờ ở một chỗ và Kiên Lao là nơi tôi ở ít nhất, tôi chỉ vừa mới tới khi quan đến bắt tôi. Vậy tôi xin quan lớn tha cho dân làng và đừng làm hại họ chỉ vì tôi bị bắt ở đây".

Cha Thanh làm chứng là quan còn nói với đức cha hãy tự vẫn theo phong tục của những người can đảm khi gặp bước đường cùng. Ðức Cha trả lời: "Tự tử là một trọng tội, tôi không bao giờ làm, còn nếu quan giết tôi vì tôn giáo của tôi thì quan đã làm thỏa mãn ước nguyện của lòng tôi".

Nghe vậy quan để cho lính xỉ nhục và đánh đập ngài. Tới ba giờ chiều, quan cho giải về phủ Xuân Tràng, có một ngàn lính áp tải. Tại đây Ðức Cha Y (Delgado) phải ngồi vào cũi tre. Ngày 30, quan dẫn giải đức cha về tỉnh Nam Ðịnh trong cũi với số lính đông hơn trước, khoảng hai ngàn. Dân chúng lương giáo đi theo xem rất đông. Tới cửa thành, thấy có thánh giá để giữa lối đi, đức cha xin lính cầm lên. Trước những lời lẽ quyết liệt họ phải nghe theo, nhưng khi khiêng ngài đi qua rồi họ lại đặt xuống làm cho giáo dân không vào theo được nữa. Ðức cha phải ngồi trong cũi phơi nắng tại cửa Nam gọi là trại Vệ trong vòng 43 ngày, chịu đủ mọi cực hình vì đói, vì khát, vì những lời nguyền rủa. Không một giáo dân nào có thể đến gần ngài được. Khi bị thẩm vấn, họ vẫn giam ngài trong cũi. Sau khi thẩm vấn nhiều lần, Trịnh Quang Khanh làm tờ trình về Minh Mệnh như sau: "Sau khi hạ thần đã tra xét kỹ lưỡng tù phạm, hạ thần thấy nó có mũi dài, da trắng và chòm râu rậm. Nó không nói như các người thường dân, nó đúng là một người Âu Châu. Hạ thần cũng được biết rằng tên phạm đã 79 tuổi, tên gọi là Y và được mọi người gọi là giám mục. Nó đã ở trong nước trên 20 năm và dạy đạo tại tỉnh Nam Ðịnh. Các điểm khác hắn không trả lời gì thêm".

Theo một giáo dân tên là Gioan Khan, thì quan còn tra hỏi Ðức Cha trong một lần khác như sau: "Tại sao ông đến nước này?"

Ðức Cha trả lời: "Tôi đến chỉ để rao truyền đạo Ðức Chúa Trời."

- "Ông đến khi nào?"

- "Từ đời ông Nguyễn Chung".

- "Hoàng đế đã ra lệnh cấm, sao ông còn giảng đạo? Và ai bất tuân sẽ bị chém đầu".

- "Tôi đến nước này chỉ để giảng đạo Ðức Chúa Trời, tôi không phạm tội gì cả, vậy nếu ngài giết tôi vì tôi đã giảng đạo thì tôi rất sung sướng được chết".

- "Tại sao ông được mọi người gọi là thầy cả?"

- "Về việc giảng đạo, thì tôi là người đứng đầu trong tỉnh Nam Ðịnh".

- "Có bao nhiêu thừa sai tất cả?"

- "Tôi không biết".

Trong một lần khác Ðức Cha Y còn nói với các quan án rằng: "Các ngài không hiểu biết đạo thật, nếu như các ngài biết rõ thì các ngài sẽ tin theo ngay".

Các quan án nghe vậy liền ra án phải xử tử và đệ trình vào kinh. Vua Minh Mệnh không hài lòng vì không biết thêm chi tiết, nên ra lệnh phải điều tra kỹ hơn nữa. Thế là các quan gia hình khổ và tra hỏi ngài nhiều lần.

Ngày 14-6, quan tổng đốc Lê Văn Ðức tâu về kinh bản án của Ðức Cha Delgado như sau: "Chúng tôi đã vâng lệnh xem xét kỹ lưỡng và luận án người Âu Châu tên là Inhaxiô, làm giám mục và có danh hiệu là Trùm Cả. Tên ấy đích thị là người nước ngoài đã khéo léo vào được nước ta, trốn tránh và lén lút đi khắp các nơi. Không thể nào biết hết được những điều nó giữ kín trong lòng. Ðã từ lâu tên ấy giảng giải cho dân chúng tà đạo để dụ dỗ những người khờ khạo tin theo. Hắn đã làm như thế được 50 năm nay. Hắn là người đứng đầu và thứ nhất trong các người làm hại vì rao giảng và khuyến dụ dân chúng vào tà đạo. Sau cùng hắn bị bắt và tra hỏi nhưng không chịu tiết lộ một điều gì. Không thể chịu đựng thêm điều gian tà ngày càng lan rộng, vì thế theo luật pháp quốc gia chúng ta không thể tha thứ và miễn cho hắn khỏi tội chết được. Với lòng tùng phục, chúng tôi đã nhận được lệnh của hoàng đế do các quan hội đồng nội các gửi đến.

Trong năm Minh Mệnh nguyên niên thứ 10 (1835) có lệnh chống lại tất cả mọi đạo trưởng Âu Tây. Luật ấy nói: 'Ðã bao nhiêu lần các người Âu Châu trốn tránh ở một số nơi. Trẫm muốn rằng tất cả những người đứng đầu các làng xã phải bắt họ cho bằng được mà giao nộp cho các quan, để các quan xét xử theo luật lệ cấm các đạo trưởng tà đạo và tôn giáo ngoại lai, từng dụ dỗ và khuyến dụ người ta tin theo như là đạo thật. Những người này sẽ phải khép án tử hình và những người chứa chấp cũng phải chịu cùng một án'. Ðức vua đã chuẩn y các điều này và truyền lệnh phải tuân giữ như là sắc dụ được công bố. Chúng tôi cũng nhận được luật cấm các ảo thuật, phù thủy gồm những người dùng mưu chước để làm cho dân chúng tin là thật và tin theo tà đạo. Theo luật này thì những người đứng đầu làm những việc như thế phải chịu xử giảo cho chết. Khép xử tội phạm theo hình phạt như các tội phạm khác thì chưa đủ bởi vì dân chúng cũng đã biết rõ những hậu quả tai hại của việc sai trái. Còn nếu trừng phạt nghiêm khắc quá thì làm kinh sợ dân chúng. Vì vậy chúng tôi luận rằng, tên Inhaxiô danh Trùm Cả phải chém đầu, và đầu hắn phải bêu nơi công cộng và công bố án lệnh để mọi người đều được biết và như vậy mới trừ đi tận gốc rễ điều gian trá nói trên".

Trong khi chờ đợi bản án được châu phê thì Ðức Cha Inhaxiô Delgado đã chết rũ tù ngày 12-7-1838 vì tuổi già sức yếu, thọ 76 tuổi. Khi các quan hay tin Ðức Cha Delgado đã chết thì truyền lệnh: "Tên tù này là kẻ khác giống người ta, đã sang nước này mà giảng đạo trái, dỗ dành nhiều người theo, thật nó cứng cổ chẳng chịu bỏ đạo phi lý ấy, cho nên không thể coi như các tù nhân khác, vậy phải giữ mọi sự như trong án đã ra cho người này, để cho ai nấy biết tỏ tội người này là tội nặng. Vậy quan truyền khiêng cũi ra nơi pháp trường Bẩy Mẫu mà chém đầu".

Giáo dân liệu cách mua lại các đồ dùng của ngài và đem xác về chôn ở Bùi Chu, còn đầu thì bị bêu ba ngày rồi bỏ vào sọt đá thả xuống sông Vị Hoàng cho chìm dưới đáy. Ba tháng rưỡi sau có người đánh cá vớt được, không hư hại phần nào nhưng vẫn tốt tươi. Giáo dân liền đem đầu ngài về Bùi Chu và táng chung với xác của ngài.

Đã đọc: 731