Phanxicô JACCARD Phan, sinh năm 1799 tại Onnion, Annecy, Pháp, Linh Mục, Hội Thừa Sai Paris, xử giảo ngày 21-9-1838 tại Nhan Biều dưới đời vua Minh Mạng, phong Chân Phúc ngày 27-5-1900 do Ðức Lêô XIII, kính ngày 21-9.

Cuộc đời truyền giáo của vị thừa sai này thật hi hữu, suốt mười năm trong bàn tay vua Minh Mệnh, từ làm quan thông dịch xuống đến làm lính, rồi phải lưu đầy, và sau cùng kết thúc bằng một cái chết vinh quang. Thái độ của Vua Minh Mệnh đối với Công Giáo được phản ảnh trong chuỗi năm gian lao của Cha Jaccard, vị thừa sai được người Việt gọi là Cố Phan, và chính Minh Mệnh đặt cho ngài một tên là Phan Văn Kinh.

Cha Francis Jaccard sinh ngày 6-9-1799 tại làng Annion, tỉnh Saubadia, nước Pháp, trong một gia đình đạo đức. Khi còn nhỏ cậu Jaccard học rất kém mặc dù đã siêng năng. Cậu chán nản bỏ trường về nhà tập làm vườn. Một hôm gặp chúng bạn, cậu Jaccard thấy có ơn thúc đẩy muốn làm linh mục. Cậu xin với cha mẹ cho trở lại trường và nhất định không bỏ học nữa. Sau khi học Latinh, Thầy Jaccard được gửi vào trường Chambery năm 1819 và được chịu chức linh mục năm 23 tuổi, lúc ấy cha ngài đã qua đời. Cha Jaccard nhất định không chịu ở lại Paris, nhưng quyết tâm đi truyền giáo. Ngày 10-7-1823, cha rời Paris và tới Việt Nam năm 1826, và ngày 2-2 vào được nhiệm sở ở trường Phường Rượu. Năm sau, 1827, Vua Minh Mệnh ra lệnh tập trung các thừa sai về Huế. Vì Cha Jaccard mới tới, các quan chưa biết nên cha có thể lẩn trốn tiếp tục dậy các chú. Nhờ sự can thiệp của Lê Văn Duyệt, Cha Taberd và Gagelin được trả tự do nhưng phải vào Sàigòn. Ðến năm 1828 khi vua có thơ từ nước Pháp cần người thông dịch thì các quan nói có cố Phan người Tây mới sang ở An Ninh. Ngày 14-7, quan đến mời ngài theo về Huế. Sau khi dịch thơ cho vua xong, ngài xin ở họ Dương Sơn để dậy các chú và nếu có thơ hay sách vua muốn dịch thì ngài dịch.

Tháng 9 năm 1830, xảy ra vụ làng Cổ Lão bên lương kiện làng Dương Sơn để lấy đất. Quan huyện xử cho làng Dương Sơn thắng. Các viên chức làng Cổ Lão được Minh Mệnh xúi kiện làng Dương Sơn chứa chấp cố đạo. Lần này Minh Mệnh giao cho các quan tỉnh xét xử. Các quan làm án đi làm án lại mà vẫn chưa vừa lòng Minh Mệnh. Nội vụ được đưa về Bộ Hình. Các quan thượng kết án tử cho cha. Vua Minh Mệnh tỏ ra khoan hồng đổi án cho cha làm lính và bắt vào trong triều đình làm thông dịch.

Năm 1833, Minh Mệnh cấm đạo và có loạn Lê Văn Khôi, vua bắt Cố Jaccard viết thư khuyên giáo dân đừng giúp giặc. Trong thơ có nhiều lời lẽ ca tụng đạo khiến vua nổi giận truyền các quan xét. Các quan ra án tử thì vua lại đổi thành án lưu đầy đi Ai Lao cùng với Thừa Sai Odorico, dòng Phanxicô. Có thời kỳ các cha khác bàn cho ngài trốn đi, song ngài nghĩ đến giáo hội thì nhất định ở lại để chịu mọi sự khó làm gương.

Ngày 9-9-1835, vua Minh Mệnh lại ra lệnh bắt ngài về Cam Lộ để dịch thơ và các sách đạo, dậy tiếng Pháp cho các học sinh thông ngôn. Làm việc cho quốc gia như vậy mà Cha Jaccard vẫn bị canh chừng ráo riết, không được phép tiếp xúc hay nhận thư từ. Nhưng với chút tiền đút lót, cha có thể liên lạc được với các thừa sai và giáo dân. Trong thời kỳ này Cha Jaccard viết thơ về cho mẹ như sau: "Mẹ ơi, con đã từ giã mẹ được 15 năm rồi. Suốt trong 15 năm ấy, con xem dường như giấc chiêm bao, đầy rẫy những khổ cực. Nhưng nào có can chi, mọi sự cũng qua đi. Nay sức con đã hao mòn kiệt quệ, chẳng còn mấy chốc được giải thoát, không còn biết đau đớn là gì nữa. Con nghĩ rằng nhờ việc chịu đựng mọi cay đắng cực khổ vì lòng mến Chúa Giêsu mà con sẽ được lòng nhân lành Chúa thương cho sống đời đời. Con chỉ ước mong được chết tại chỗ này vì đạo thánh của Chúa. Xin mẹ cũng cầu cùng Chúa cho con được như ý".

Tháng 2 năm 1838, có người tố cáo với vua rằng có đạo trưởng Âu Châu mở trường dậy học ở Di Loan và liên lạc với Cha Jaccard ở Cam Lộ. Vua sai các quan đi truy lùng nhưng không bắt được Cố Candalh. Quan liền lên Cam Lộ điều tra Cha Jaccard. Chính ngài thuật lại như sau: "Ngày 7-3, quan tỉnh Quảng Trị dẫn 200 lính đến Cam Lộ để tra hỏi tôi về các thơ từ và bản đồ tôi đang dịch. Có rất đông người hiện diện trong buổi thẩm vấn. Quan truyền cho tôi tiến ra khỏi đám đông và đến gần rồi hỏi:

-Còn bao nhiêu người Công Giáo nữa?

- Tôi là người Công Giáo duy nhất ở đây, còn các nơi khác tôi không thể trả lời được.

- Vậy hãy bỏ đạo đi, ông có phải là người đứng đầu đạo này không?

- Tôi không bao giờ từ bỏ đạo, thời gian chỉ làm tăng thêm lòng xác tín của tôi vào đạo mà thôi và đạo càng ngày càng trở nên cao cả đối với tôi.

- Không được phép giữ đạo này, hoàng đế đã cấm, và lệnh của hoàng đế là lệnh của trời, vậy nếu ông còn theo nữa thì sẽ phải chết. Thật may cho ông đã thoát khỏi hình phạt chết cho đến ngày nay.

- Tôi ước ao được chết vì đạo càng sớm càng tốt, vậy chừng nào tôi sẽ được toại nguyện?

- Ai đã làm cho ông mù quáng đến thế?

- Tôi không phải là kẻ mù quáng vì đạo dậy sự chân thật và bởi đó tôi yêu mến và thực hành.

- Nhưng giữ đạo thì được ích lợi gì? Khi chết rồi thì ông còn hưởng được lợi lộc nào nữa?

- Khi người ta chết vì đạo thì chắc chắc sẽ lên trời, nếu vua muốn cho tôi được vinh hiển thì ngài chỉ việc chặt đầu tôi, chỉ một khoảnh khắc đau đớn tôi sẽ được phúc lớn lao và mãn nguyện hoàn toàn.

- Khi một người đã chết làm sao có thể lên trời được? Ðã có ai trông thấy một người bị chặt đầu lên trời đâu? Một khi chặt đầu rồi là chấm dứt mọi sự.

- Chính khi chết rồi, linh hồn mới ra khỏi xác và lên trời, như thế không những tôi không muốn sống, nhưng chính là vì tôi muốn đức vua chém đầu tôi sớm hơn và ước nguyện nồng nhiệt của tôi được thành tựu.

- Hẳn thật ông càng ngày càng tỏ ra mù quáng.

- Tôi không bao giờ bị mù quáng cả, nếu quan lớn cho phép tôi được trình bầy thì tôi tuyên xưng rằng đạo hoàn toàn phù hợp với lẽ phải.

- Ðạo hợp với lẽ phải ở chỗ nào?

- Ðạo dậy phải thờ kính một Chúa tạo dựng trời đất và mọi sự, vì trời đất và muôn vật không tự mình mà có, phải có một đấng đã dựng nên, điều đó hoàn toàn hợp lý. Cũng như một căn nhà có là do các người thợ đã xây cất, cũng vậy trời đất tồn tại là do đấng tối cao là chủ tể. Ðó là Thiên Chúa tôi tôn thờ.

Quan nói với thuộc cấp: - Ðủ rồi, ông này nói đến trời đất, rồi chủ tể mọi vật, ai mà hiểu được đạo lý này? Ta không thể nghe lời ông ta nói thêm được nữa, hắn đúng là một người cuồng tín, hãy dẫn về nhà giam".

Sau đó hai quan văn, thường giúp Cha Jaccard dịch các sách, bị gọi về Huế và được lệnh của vua bắt canh chừng Cha Jaccard nghiêm ngặt, nhưng các quan tại Cam Lộ rất kính nể cha, nên vẫn để cha được đi lại tự do. Ngày 13-7-1838, quan đầu tỉnh trở lại Cam Lộ, đóng gông, xiềng rồi giải cha về tỉnh Quảng Trị. Các quan làm mọi cách ghép cho Cha Jaccard tội dính líu tới vụ Di Loan. Trong tù tỉnh Quảng Trị, cha gặp chú Thiện bền lòng xưng đạo thì mừng rỡ, vì số đông khác đã không chịu nổi đòn đánh mà chối đạo. Trong buổi thẩm vấn lần thứ nhất cha đã nêu ra sự khó khăn bị giam trong bốn bức tường cao làm sao có thể liên lạc được với Di Loan và với Cha Gioakim Chiêu (Tự). Cha bị giam trong tù với gông, xiềng và cùm trong vòng hai tháng. Có một người đàn bà có cơ hội đến gần đưa cho ngài chút cơm và nhờ bà cha có thể nhận lén lút thư từ bên ngoài.

Sau lần tra hỏi thứ nhất vài ngày, có lệnh vua truyền phải dùng mọi cách để ép buộc cha chối đạo. Quan cho điệu cha đến để tra tấn. Trước mặt đông đủ hội đồng các quan trong tỉnh, và các lý hình sẵn sàng hình cụ, quan dõng dạc hỏi cha: "Ông có sẵn sàng bỏ đạo Gia Tô không?" - "Ðạo của tôi không phải là thứ ân huệ vua ban mà bắt tôi từ bỏ theo ý vua". - "Ông có liên lạc với giáo dân ở Di Loan Không? Có biết Cha Gioakim không?"

Cha Jaccard không chối nhưng nại bằng chứng. Quan nổi giận cho lệnh tra tấn. Cha bị nọc xuống đất căng chân tay vào cọc và đánh 4, 5 roi trong chín lần, và do các lý hình khác nhau, trong mỗi khoảng cách quan lại dục chối đạo. Mười hai roi bị gẫy, máu tươi vọt ra. Cuộc tra tấn từ chín giờ sáng đến giữa trưa. Cha im lặng chịu mà không kêu ca. Sau khi cởi trói và mặc áo vào, cha quì cầu nguyện hồi lâu cám ơn Chúa đã ban sức mạnh chịu đựng để danh Chúa được cả sáng. Quan quân cười nhạo: "Nó không muốn dậy hay còn muốn chịu đòn nữa?"

Cha đứng dậy, toàn thân ướt đầy máu, quần áo cũng bị nhuộm đỏ lòm những máu, và về nhà giam. Sau đó cha còn bị phơi nắng, bị kìm kẹp nữa. Nhưng kìm có nóng cũng không nóng bằng lửa sốt mến của cha.

Cha còn bị tra tấn một lần khác nữa, nhưng lần này vị quan mới tỏ ra thương hại nhiều hơn, chỉ đánh năm roi và tháo gông cho cha. Sau cùng, các quan làm bản phúc trình lên vua ngày 21-7-1838. Nội dung như sau: "Bùi Ngọc Quí, tổng đốc tỉnh Quảng Bình tâu trình: Ngày 4-6 Trần Hiên Ðoài và Nguyễn Huy Chấn, quan án tỉnh Quảng Trị đã khám xét hai làng Di Loan và Yên (An) Ninh là làng có đạo. Ngày 10-6, Trần Hiên Ðoàn đã bắt những người sau đây ở Di Loan: Hữu Sách, Văn Bao, Văn Cung, Quang Hiệp, Quang Ðệ, những người thuộc Yên Ninh: Văn Huệ, Trân Trung, Nguyễn Giao, những người ở Cổ Vưu và Quảng Bình: Trần Văn Thiện, một bà ở Mĩ Trà, và Phan Văn Kinh (Jaccard). Thay vì chỉ bắt hai người đứng đầu (Candalh và Chiêu), Trần Hiên Ðoàn lại bắt những giáo dân này thật có lỗi. Mấy người không Công Giáo thì giao lại cho quan sở tại, còn giam giữ Hữu Sách và Văn Bao vì đã xưng là Công Giáo và theo đạo từ nhỏ, hồi tháng hai có đạo trưởng tên Chiêu đến giảng đạo và trọ tại nhà Văn Bao, hắn cũng đến cả Cam Lộ nữa..."

Bộ hình phê án ngày 29-7 âm lịch: "Minh Mệnh nguyên niên thứ 19 ngày 29 tháng 7, chúng tôi Nguyễn Công Hoan, Phạm Thế Trung và Ðoàn Uẩn vâng lệnh vua viết án như sau: Tù nhân Phan Văn Kinh là tên mọi rợ từ tây phương đến cố tình dụ dỗ dân chúng theo tà đạo, trước đây đã được dung tha, chuyển thành án lưu đầy ở Cam Lộ. Hắn vẫn không khiếp sợ, tiếp tục lén lút liên lạc với tín đồ Công Giáo, chúng tôi lên án hắn phải xử giảo ngoài đồng.

Còn Trần Văn Thiện, Hoàng Bao, Hữu Sách đáng tội xử giảo sau khi giam tù. Hoàng Hiệp và Văn Cung phải đánh đòn và phát lưu nhưng đã đạp ảnh đáng được tha sau khi bị đánh 100 roi.

Quan Huyện Nguyễn Dặt Diều đã chểnh mảng phải phạt 100 roi và mất chức. Quan Trần Văn Chu cũng thiếu sót bổn phận phải mất chức. Bùi Ngọc Quí làm tổng đốc mà không biết có đạo trưởng Chiêu trong địa hạt của mình nên bị mất chức, ba tháng làm bài học. Trần Hiển Ðoàn tổng đốc Quảng Trị phải họp dân chúng lại, ai đạp ảnh thì cho về, ai không thì phải đánh đòn. Phải tìm bắt cho được đạo trưởng Chiêu".

Ngày 21-9-1838, các quan và 50 người lính đến khám dẫn Cha Jaccard và chú Thiện đem đi xử. Có hai tên lính cầm hai thẻ án, hai tên khác cầm hai giây có thòng lọng, quân lính đi hai hàng, Cha Jaccard đi trước, chú Thiện đi sau. Hai vị anh hùng, một già một trẻ, nét mặt hiên ngang vui tươi bước đi. Tới bến đò, Cha An ở giữa đám đông làm phép giải tội cho vị thừa sai. Sau khi qua đò, quan cho dừng lại bên quán, dọn mâm cỗ cho hai tử tù. Chú Thiện mời cha ăn, nhưng Cha Jaccard từ chối không ăn. Ðoàn người lại đi đến làng Nhan Biều là nơi xử, quan viên làng này xin đưa ra xa hơn để tránh nơi có Miếu. Ði xa hơn khoảng 60 bước, quan quân dừng lại. Một người đàn bà trải chiếu xuống đất cho Cha Jaccard và chú Thiện. Hai cha con quì gối xuống chiếu để cho lý hình tháo gông xiềng. Trong khi lý hình đóng cọc thì Cha Jaccard hỏi xử hình gì? Lính thưa lại xử giảo cho toàn thân. Lính tròng giây vào cổ hai vị anh hùng và chờ lệnh. Sau ba tiếng chiêng, lính kéo giây. Cha Jaccard và chú Thiện trút linh hồn về với Chúa, để lại tấm gương kiên trung cho giáo hội Việt Nam.

Khi biết tử tội đã qua đời, lý hình đạp trên bụng rồi lật sấp, đạp trên hai vai. Họ lôi ra trong áo Cha Jaccard ảnh thánh giá và một giây da. Cả hai vị được chôn ngay tại chỗ xử.

Đã đọc: 786