Giuse Nguyễn Ðình NGHI, sinh năm 1771 tại Kẻ Vồi, Hà Nội, Linh Mục, xử trảm ngày 08-11-1840 tại Bẩy Mẫu dưới đời vua Minh Mạng, phong Chân Phúc ngày 27-5-1900 do Ðức Lêô XIII, kính ngày 08-11.

Cha Nghi không những được mọi người khen là duyên dáng thông minh mà còn được khen là có tài thuyết phục người khác và thông thạo việc đời.

Vì không biết rõ năm sinh của ngài, nên trong các người làm chứng, có kẻ nói ngài không ngoài 36 tuổi, người khác nói ngài 42 tuổi, người nữa nói ngài 50 tuổi. Một điều biết chắc là ngài chịu chức linh mục lúc 30 tuổi, làm cha phó tại Sơn Miêng một năm, tại Kẻ Bạc 4 năm, tại xứ Phúc Nhạc một thời gian ngắn, làm cha sở tại Ðá Phạn 10 năm và tại Kẻ Báng độ hơn hai năm thì bị bắt. Như vậy có thể nói lời chứng ngài bị bắt khoảng gần 50 tuổi và sinh khoảng năm 1790 là đúng nhất.

Tên thật của ngài là Giuse Nguyễn Ðình Kim, sinh tại Kẻ Vồi (Hà Hồi) thuộc huyện Thượng Phúc, tỉnh Hà Nội, sau khi làm linh mục ngài mới đổi tên là Nghi. Cha mẹ làm nghề buôn bán khá phát đạt. Từ bé cậu Nghi đã được học và vào nhà Ðức Chúa Trời, ở với Cố Liêm là cha xứ Hà Hồi. Khi vào nhà trường học, chú Nghi rất sáng dạ, tính tình vui vẻ hiếu hòa. Khi làm thầy giảng, Thầy Nghi được chỉ định giúp Cố Liêm. Thầy khéo ăn khéo nói nên làm cho nhiều người trở lại đạo, ai cũng nói với nhau thế nào rồi Thầy Nghi cũng làm cụ. Thật vậy thầy được bề trên gọi về học lý đoán rất sớm và đã được chịu chức linh mục lúc thầy mới có 30 tuổi.

Thầy già Phêrô Hạo theo giúp Cha Nghi trong thời gian ở Kẻ Bạc đã làm chứng về Cha Nghi như sau: "Thoạt mới trông thì Cha Nghi rất nghiêm nghị và khắc khổ. Gặp lần đầu phải hoảng sợ, nhưng sau vài lần thì mến ngài ngay. Những người làm việc trong tổng, nhất là ông tổng Chu, rất phục sự hiểu biết luật lệ và khôn ngoan của cha như chưa từng có cha nào lịch duyệt như vậy. Mọi người mến ngài, các cha chính cũng thích ngài, ai cũng muốn giữ ngài lại. Khi đang làm cha phó ở Kẻ Bạc giúp Cha Hanh thì được lệnh đổi về giúp xứ Phúc Nhạc. Cha Hanh xin ngài khoan giãn đừng đi vội để cha có thể kêu xin bề trên cho ở lại, nhưng Cha Nghi đã mau mắn đi đến xứ mới. Chỉ ít tháng sau Cha Nghi được bề trên sai đi làm chính xứ Ðá Phạn, lúc ấy mới chừng 36 tuổi."

Về tài khuyên bảo người khác, sách có kể lại là khi thầy còn đang học tại Kẻ Vĩnh trong mùa Chay đi giúp tuần đại phúc, Thầy Nghi đã khuyên được ông Ðoan, 95 tuổi, khô khan và cứng lòng mà nhiều thầy già phải bỏ cuộc. Tại làng Kẻ Bạc có một người Công Giáo chỉ có danh mà không giữ đạo, chuyên cho vay nặng lãi, gả con gái cho người bên lương. Nhân dịp mẹ ông này ốm nặng, Cha Nghi khuyên ông ăn năn trở lại. Ông đã trở về với Chúa, trả lại tiền cho vay bất công và gả con gái cho người có đạo. Tại làng Trinh Hà thuộc xứ Ðá Phạn có một người Công Giáo đã được rửa tội nhưng chẳng bao giờ giữ đạo, trong nhà bầy bàn thờ cúng tổ tiên và làm việc dị đoan, Cha Nghi nhất định chinh phục ông cho bằng được. Cha nhờ ông tổng Chu đến đề nghị với người này làm ông từ quét dọn nhà thờ, mua dầu đèn v.v... với điều kiện ông lãnh lương thì phải đến nhà thờ dọn dẹp. Ông này nhận lời. Làm ông từ của nhà thờ ông phải có mặt trong các Thánh Lễ, nghe giảng giải nhiều, dần dà ông thay đổi tâm tình và biết sợ sa hỏa ngục. Ông xin với cha giúp làm hòa với Chúa và giữ đạo sốt sắng.

Ðối với người nhà, Cha Nghi rất hiền lành, nhỏ nhẹ bảo ban chứ không bao giờ quát mắng hay đánh đập. Khi đi làm phúc tại các họ đạo, ngài rất siêng năng giải tội. Nhiều người nói một khi nghe Cha Nghi giảng khuyên thì lời ngài có hấp lực không biết chán và không thể cưỡng lại được.

Trong thời kỳ cấm đạo gắt gao, mỗi khi nghe tin quan bắt cha nào ngài đều tỏ ra ước ao mình cũng được chết vì đạo, ngài còn xin với Chúa: "Chớ gì nếu con bị bắt thì bị bắt ở ngoài đồng ruộng để khỏi liên lụy cho người khác". Vì thế ngài mang luôn trong mình một lạng bạc để nếu có bị bắt thì đút lót cho lính khai là bắt được ở ngoài đường. Ngài có thói quen ăn chay các ngày thứ Tư, thứ Sáu và thứ Bẩy quanh năm. Nếu các thầy có can cha ăn chút ít để nếu có bị vây bắt mấy ngày còn đủ sức mà trốn, cha chỉ nói để mặc khi đến việc sẽ hay, không cần quan tâm đến nhiều làm gì. Lần khác cha Nghi nói rõ hơn ý định ăn chay của ngài như sau: "Cha ăn chay là cốt ý xin Chúa cho được ơn chết vì đạo, bị bắt tại cánh đồng để không ai phải khổ vì cha".

Thầy già Phêrô Hạo kể lại là lúc quan quân bao vây làng Kẻ Báng thì thầy đang đi thu gạo ở Kẻ Mơ. Khi nghe tin làng bị vây thầy vội trở về, gần tới làng đã thấy lính bao vây kín làng. Vì một lý trưởng ngoại đạo tố giác làng này có đạo trưởng nên quan tổng đốc Trịnh Quang Khanh và quan phủ Thiên Bản đã kéo dân đinh hàng tổng đến vây làng từ lúc ba giờ đêm. Khi trời sáng quan liền cho lính truyền loa gọi các người đàn ông, đàn bà và trẻ em ra đình điểm danh. Quan cũng bắt lính chặt tre làm lạt trói hết những người đàn ông lại và bỏ ra giữa trời nắng, chung quanh có lính canh. Sau đó lính chia thành từng đội 10 người đi lục soát các nhà. Ngày thứ nhất họ không bắt được gì khả nghi nên Trịnh Quang Khanh tưởng mình bị đánh lừa định rút lui. Lúc đó người tố giác, có tội với triều đình, liền thưa: "Xin quan lớn đóng quân đủ ba ngày, nếu không bắt được tây nam đạo trưởng thì xin nộp đầu".

Quan lớn liền truyền đóng quân ở lại. Thế là các bà phải xin phép nấu cơm cho các người đàn ông bị giam giữ giữa trời nắng từ sáng. Họ tiếp tục bị giam ngoài trời như thế ba ngày và hai đêm.

Khoảng trưa ngày hôm sau, một toán lính bắt được đồ đạo tại nhà bà Anna Thuận và bắt bà trói lại. Lúc ấy một toán khác khám xét nhà bà Duyên bắt được Cha Nghi. Quân lính reo hò mừng rỡ. Chính Cha Nghi tường thuật lại việc bị bắt như sau: "Thấy toán lính đâm chọc các tường vách và nền nhà nên tôi bước ra nói với cai đội: "Tôi là linh mục sẵn sàng chịu mọi hình phạt vua quan sẽ định cho tôi. Tôi chỉ xin các ông một điều là tôn trọng đừng phá phách nhà này".

Sau khi cho lính một nén bạc, họ cho bà Duyên đến tụ họp với dân làng ở đình. Thế rồi bọn lính tranh dành nhau cái công đầu trong việc bắt này. Kẻ thì giật tóc ngài, đứa thì lấy gậy đánh. Cha Nghi phải lên tiếng: "Tôi tự ý nộp mình thì đừng đánh nữa".

Sau đó chúng điệu ngài đến trước mặt quan Trịnh Quang Khanh. Ông ra lệnh chặt tre làm gông đeo vào cổ Cha Nghi. Ðó là một cái gông rất dài làm bằng tre tươi nên rất nặng.

Ðến chiều họ bắt thêm được Cha Ngân tại hầm nhà ông Thọ. Còn Cha già Thịnh ốm suốt trong hai ngày nằm liệt tại nhà ông Chiền, cháu ông Cỏn. Mỗi lần lính đi qua hỏi, sơ Thanh, đang săn sóc cha lúc bấy giờ, trả lời cha tôi ốm nặng không biết gì. Thấy vậy lính bỏ qua. Sang đến ngày thứ ba lính đến hỏi nữa, lúc bấy giờ Cha Thịnh mới tự nhận là linh mục nên ngài cũng bị bắt luôn. Tối ngày thứ ba thấy bắt được cả ba cha nên Trịnh Quang Khanh lấy làm hài lòng cho lệnh rút quân, mang theo ba cha và 20 giáo dân trong làng.

Ðời sống trong những ngày đầu bị giam tại nhà lá của các ngài được bà Anna Thuận, bị bắt vì chứa đồ đạo của Cố Ðoan (Cha Charrier), tường thuật lại như sau: "Mỗi ngày, sáng cũng như chiều, chúng tôi lớn tiếng đọc kinh chung. Suốt ngày chúng tôi phải nghe những người tù khác lải nhải chửi rủa. Nhà tù ồn ào như một cái chợ. Sau khi cho họ ít tiền họ mới im đi. Tôi thấy ba cha, ông Thọ và ông Cỏn luôn luôn thầm thĩ cầu nguyện và ngắm Ðàng Thánh Giá. Cha Nghi và Cha Ngân thay nhau khuyên nhủ các bạn tù, đại ý nói: 'Ðây là thời giờ Chúa tuyển chọn để thử thách. Chúng ta hãy vững lòng chịu đựng'. Sau này khi chúng tôi đã trót chối đạo, Cha Nghi và Cha Ngân còn khuyên chúng tôi: 'Hãy kêu xin Chúa nhân lành vô cùng và Ðức Bà Maria đoái thương ghé mắt nhìn xem chúng con thật lòng thống hối tội lỗi và giúp chúng con được giữ đạo cho đến cùng'".

Trong số 20 người giáo dân chỉ có ông Thọ và ông Cỏn là bền gan giữ đạo, còn các người khác sau hai lần tra khảo đã yếu lòng chối đạo. Trong các lần tra hỏi, quan không có lời nào xúc phạm mà chỉ nói: "Các đạo trưởng đã cho các ngươi ăn bánh gì mà các ngươi mất cả trí khôn như vậy?"

Lúc ấy Cha Nghi thưa lại: "Thưa quan lớn, các ngài trách chúng tôi theo đạo vô lý, thờ một người đóng đinh và ăn bánh thánh. Các ngài sau khi đã nhắm mắt sẽ biết rõ thế nào là đạo của chúng tôi".

Các ngài bị tra khảo liên tiếp từ ngày mùng 1, mùng 3, mùng 6, 7, và 8 tháng 7. Cha Nghi luôn luôn thưa thay cho các cha khác và các giáo dân. Cha bị đánh đập nhiều nhất. Trong lần tra hỏi hôm mùng 3-7, Trịnh Quang Khanh bắt ép ba cha quá khóa, Cha Nghi thưa lại: "Bẩm quan lớn, trong đạo chúng tôi quá khóa là một trọng tội, chúng tôi không bao giờ dám phạm".

Quan lại hỏi: "Trong miền này có bao nhiêu đạo trưởng Âu Châu?"

- "Thưa trong những năm vừa rồi có trưởng đạo Cao (Ðức Cha Borie) nhưng mà chúng tôi nghe rằng đã bị bắt và xử tử rồi".

- "Các ông có biết đạo trưởng Vọng (Ðức Cha Hermosilla) không?"

- "Thưa quan, chúng tôi không biết và cũng không gặp bao giờ vì ngài giảng đạo ở địa phận Ðông".

- "Nếu không khai các đạo trưởng ở đâu ta sẽ cho kìm kẹp".

Quan vừa nói vừa chỉ anh thợ rèn đang thổi lò lửa.

Cha Nghi đáp lại: "Thưa quan, chúng tôi biết điều nào thì đã thưa điều ấy rồi, quan lớn không thương mà kìm kẹp thì chúng tôi chịu, nhưng không thể nói ra được điều quan hỏi vì không biết".

Không được như ý, quan liền gia tăng hình phạt bắt giam ba cha ngoài trời nắng không cho ăn uống.

Ngày mùng 6-7 Trịnh Quang Khanh cho gọi ba cha ra ép buộc quá khóa lần nữa dọa nếu không sẽ phải chết. Cha Nghi đáp lời: "Quan lớn thương mà tha chúng tôi thì chúng tôi đội ơn quan lớn, còn nếu quan lớn muốn giết thì chúng tôi làm cho đất xanh thêm mầu cỏ".

Quan lớn còn thúc giục nhiều lần nhưng Cha Nghi một mực thưa lại: "Ảnh chúng tôi thờ, chúng tôi chẳng dám đạp".

Lần này quan truyền lệnh đánh mỗi cha 50 roi, Cha già Thịnh bị tới 60 roi. Quan cố ý làm vậy để cha già sờn lòng mà quá khóa. Các cha lại bị giam nắng cho khát. Cha Nghi xin lính nước uống không được liền nói với chúng: "Các anh cho thì hay mà không cho cũng chẳng sao. Chịu khổ như thế này chưa bằng Chúa chúng tôi phải khổ trên thánh giá".

Ngày hôm sau, 7-7, quan lại bắt các ngài chối đạo và hỏi về những nơi đã ẩn trốn. Cha Nghi thưa: "Thưa quan lớn, chúng tôi đã đi nhiều nơi, nếu nói ra quan lớn làm tội người ta, chúng tôi không nói".

Quan giận dữ truyền lính đánh thật đau cả hai Cha Nghi và Cha Ngân. Cha Nghi kể lại là lần ấy ngài cảm thấy đau nhất vì lính đánh vào những dấu đòn cũ, đau quá không còn đếm được là họ đã đánh bao nhiêu.

Ngày 8-7, quan lại cho đòi các cha ra hỏi lại như các lần trước. Lần này Cha Nghi thưa: "Xin ông lớn cho chúng tôi một lát gươm".

Quan cho đánh đòn thêm 50 roi nữa. Từ đó các quan biết là không thể nào ép buộc các cha bỏ đạo được nên thôi không tra khảo nữa, làm án và giam các ngài vào ngục thất chờ ngày đem ra xử. Từ đó ban ngày các cha mang gông xiềng, ban đêm phải cùm chân. Các ngài bị giam tù 5 tháng rưỡi.

Ngày 6-11, án của ba cha và hai giáo dân từ kinh đô được gửi tới Nam Ðịnh. Hay tin đó, các cha không cho ai vào thăm nữa để có thời giờ dọn mình. Ngày 8-11, quan cho gọi các ngài đến báo tin và truyền lệnh quá khóa lần nữa nhưng các vị đồng thanh nói: "Chúng tôi quyết tâm không thay đổi gì nữa".

Quan thượng truyền đem các ngài đi xử tại pháp trường quen gọi là Bẩy Mẫu. Quan giám sát cỡi voi có 500 lính hộ tống và đông đảo dân chúng đi xem. Mỗi vị có một tên lính cầm thẻ viết án tử. Thẻ án của Cha Nghi viết: "Ðạo trưởng Nguyễn Ðình Nghi, sinh tại nước này thuộc tỉnh Hà Nội, phủ Thường Tín, huyện Thượng Phúc, làng Hà Hồi. Có sắc lệnh vua cấm truyền đạo Giatô nhưng đạo trưởng Nguyễn Ðình Nghi đã coi thường lệnh cấm, không biết sợ cũng không hối cải. Hơn nữa còn cả gan mang theo sách vở hành đạo lén lút. Hắn đã bị bắt và tra khảo cũng chẳng chịu đạp ảnh, chứng tỏ hắn cứng lòng cố chấp đáng tội chết. Lệnh phải chém đầu. Cứ thế mà thi hành".

Tới nơi xử, các cha ban phép giải tội cho nhau xong thì lý hình vung đao chém một nhát, đầu Cha Nghi rơi xuống đất. Thầy Sự đem xác Cha Nghi và Cha Ngân về an táng trong nhà thờ họ Kẻ Báng. Mộ Cha Nghi ở phía Thánh Thư, mộ Cha Ngân ở phía Phúc Âm.

Đã đọc: 770